Techniczna i ekonomiczna ocena efektywności przemiału pszenicy odmianowej

O.P. Vereshchynskyi, dr, dyrektor generalny OLIS LLC

Powszechnie wiadomo, że zadaniem przemiału odmianowego jest jak najpełniejsza ekstrakcja bielma do gotowego produktu poprzez oddzielenie go od innych anatomicznych części ziarna. Stopień realizacji tego zadania jest podstawą do oceny poziomu technologii, organizacji i zarządzania przemiałem. Na tym założeniu opierają się niemal wszystkie metody oceny efektywności procesów przemiału ziarna, które wciąż są przedmiotem badań naukowych. Jednak efektywność każdej technologii mierzy się między innymi poziomem kosztów wymaganych do osiągnięcia określonego wyniku, co nie jest brane pod uwagę przy opracowywaniu tych metod. Określenie efektywności technologicznej procesów mielenia nie jest zatem wystarczające do ostatecznej oceny skuteczności technologii. W rezultacie wiele ważnych pytań dotyczących każdego młyna pozostaje bez odpowiedzi. Na przykład, niemożliwe jest określenie, przy jakiej wydajności i jakości mąki mielenie będzie najbardziej wydajne, jakiej wydajności można oczekiwać od przetwarzania ziarna o określonej wartości technologicznej i jak porównać wydajność różnych procesów mielenia dla różnych ziaren. Tak więc ocena efektywności technologii, która zapewni sukces przedsiębiorstwa, powinna mieć charakter techniczno-ekonomiczny. Metoda, która zapewnia jej wdrożenie, powinna charakteryzować się obiektywnością, wystarczającą dokładnością, wydajnością i prostotą.

Korzystając z danych statystycznych agencji informacyjnej APK-Inform, przeanalizowaliśmy koszt różnych rodzajów mąki w latach 2004-2009. Wybrane dane z tej analizy w okresach stabilnych cen zbóż przedstawia tabela 1.

Tabela 1.

W ostatnich latach biel mąki jest wykorzystywana jako wskaźnik jakości mąki, który charakteryzuje poziom przetworzenia ziarna. Wskaźnik ten jest niezbędny do określenia klasy mąki, a tym samym jej ceny. Rys. 1 przedstawia wykresy oparte na danych tabelarycznych, które odzwierciedlają koszt gatunków mąki na podstawie ich białości. Wartości liczbowe białości mąki zostały wybrane na podstawie danych z najbardziej znanych firm w branży i dla najwyższej, pierwszej i drugiej klasy wynosiły odpowiednio 59, 44 i 20 konwencjonalnych jednostek białości. Jak widać na rysunku, przedstawione tutaj dane są zgodne z zależnością, którą można opisać równaniami liniowymi. Dalsza analiza pokazuje, że wartość wolnego parametru każdego równania pokrywa się z ceną zboża w danym okresie. Termin niezerowy odzwierciedla poziom korelacji między kosztem mąki różnych gatunków i ziarna w różnych okresach. Tak więc koszt mąki, Cb, jest określony przez następującą zależność:

Cb = A*B + Cz, UAH/t (1)

gdzie A jest wskaźnikiem, który określa zależność kosztu mąki od jej białości, UAH/t białej zawartości,

B – białość mąki, jednostki wagi, Cp – koszt ziarna, UAH/t.

Tak więc koszt mąki dowolnej odmiany można przedstawić jako sumę arytmetyczną kosztu ziarna za dany okres i wartości dodanej z przetwarzania, która zależy od odmiany (białości) mąki. Znaczący wpływ cen zboża na ceny mąki jest naturalny, ponieważ surowce stanowią około 90% kosztów produkcji mąki. Różnica w kosztach pomiędzy gatunkami (bielą) mąki i zboża w różnych okresach jest różna, gdyż odzwierciedla stan podaży i popytu na rynku.

Przy zastosowaniu powyższych zależności wskaźnik białości mąki staje się ciągły, co jest zgodne z praktyką. Rzeczywiście, mąka najwyższego gatunku o białości np. 56 jednostek i 62 jednostek ma różne wartości rynkowe, a mąka pierwszego gatunku o białości 36 jednostek i mąka drugiego gatunku o białości 35 jednostek mają w przybliżeniu taką samą wartość. Tak więc wskaźnik „białości” nie tylko określa wartość mąki w zależności od jej klasy, ale także odzwierciedla wartość różnych mąk w ramach tej samej klasy.

Biorąc pod uwagę zależność (1), całkowitą wartość przetworzonych produktów uzyskanych z określonej masy zużytego ziarna można określić jako sumę iloczynów masy odpowiedniego gatunku mąki i jej wartości określonej przez wskaźnik białości. Jednak otręby są również produktem, który ma znaczący wpływ na wyniki przetwarzania. Bez uwzględnienia tego składnika, definicji wydajności nie można nazwać kompletną. Oczywiście definiowanie białości otrębów w sensie fizycznym jest absurdalne. Jeśli jednak rozszerzymy bezpośrednią zależność kosztu mąki od jej białości (rys. 2), aby przecinała się z wartością kosztu otrębów Cv w tym samym okresie, otrzymamy ujemną liczbę Bv na osi białości, która jest dość określona w sensie arytmetycznym i może być warunkowo nazywana „białością otrębów”. Ten konwencjonalny wskaźnik jest stały w danym okresie i umożliwia określenie wartości otrębów w zależności od kosztu ziarna. Jego ujemna wartość, w przeciwieństwie do mąki, wskazuje, że gdy część masy ziarna staje się otrębami, wartość tej części maleje, co odpowiada ekonomicznej istocie przetwarzania. Tak więc całkowita wartość Sp przetworzonych produktów uzyskanych z pewnej masy ziarna W jest określona przez wyrażenie:

gdzie n jest liczbą przetworzonych produktów (mąka według gatunku, otręby),

Bi to białość i-tego produktu w jednostkach, aW to waga i-tego produktu w tonach.

Jeśli obie części równania (2) zostaną podzielone przez koszt przetworzonego ziarna (C x Cp), wartość K = C/Cp*Cp wskazuje, ile razy koszt ziarna wzrasta (maleje) w wyniku przetwarzania, biorąc pod uwagę wydajność i jakość produktów, co w pełni charakteryzuje techniczną i ekonomiczną efektywność przetwarzania. Zatem wartość K może być stosowana jako uogólnione kryterium wydajności przetwarzania.
Dla ułatwienia zapiszmy to wyrażenie w postaci przekształconej:

gdzie B_i jest wydajnością i-tego produktu, %.

Uwzględnienie kryterium wydajności K w procentach zapewnia wygodę w obliczeniach porównawczych i wskazuje, o ile całkowita wartość przetworzonych produktów przekracza wartość ziarna w każdym przypadku. Ponadto każdy składnik obliczonej kwoty zgodnie z wyrażeniem (3) daje wyobrażenie o wkładzie każdego produktu w poziom wydajności przetwarzania.
Analiza zależności kosztu mąki od jej białości oraz kosztu ziarna i otrębów dla różnych okresów pokazuje, że „białość otrębów” osiąga wartości około 40 USD, a wartość A wynosi średnio 9 UAH/t USD. Matematyczne przetwarzanie danych wykazało, że biorąc pod uwagę dokładność oceny, wartości te nadają się do praktycznego wykorzystania. W razie potrzeby wartości A i Bv można łatwo zaktualizować dla dowolnego okresu w oparciu o koszt mąki według typu (koszt ziarna, otrębów) dla tego samego okresu.

Opublikowano na podstawie materiałów
„Przechowalnictwo i przetwórstwo zbóż”
czasopismo naukowe i praktyczne
Nr 9 (123), 2009 r.