O.P. Vereshchynskyi, doktor inżynierii, dyrektor generalny OLIS LLC (Odessa ) Niektóre przedsiębiorstwa rolno-przemysłowe i gospodarstwa, które odniosły sukces w produkcji zboża, starają się stworzyć lub rozszerzyć działy przetwórstwa zboża. Często są one zainteresowane produkcją mąki lub zbóż. Niestety, większość menedżerów, którzy opanowują ten nowy rodzaj działalności, popełnia błędy w wyborze skutecznych sposobów jego wdrożenia, ponieważ przetwórstwo zbóż jest bardzo specyficzne. Spróbujmy wyjaśnić główne organizacyjne i techniczne podejścia do tworzenia udanego zakładu przetwórczego bez wchodzenia w aspekty technologiczne. Wszystkie główne punkty sformułowane dla produkcji młynarskiej* są również ważne dla produkcji zbóż. Jedynym wyjątkiem jest to, że podczas przetwarzania ziarna na zboża nie tworzy się partii mielenia, a wszystkie przychodzące partie są przetwarzane oddzielnie, biorąc pod uwagę ich indywidualne cechy. Różnice w technologii przetwarzania niektórych rodzajów ziarna determinują specjalizację produkcji zbóż. W zależności od specyfiki technologii i racjonalnego wykorzystania nowoczesnego sprzętu, istnieją następujące młyny zbożowe: uniwersalny; grys kukurydziany na koncentraty spożywcze; gryka i owies; płatki zbożowe. Technologie dla pszenicy, jęczmienia, jęczmienia perłowego i kaszy grochowej mają wiele wspólnych operacji technologicznych wykonywanych na tych samych maszynach. Z reguły takie technologie są łączone w pojedyncze zakłady produkcyjne, które nazywane są uniwersalnymi. Sprzęt do produkcji jednego rodzaju zbóż jest przenoszony do innego, gdy jest całkowicie wyłączony, poprzez jego czyszczenie, wymianę korpusów roboczych niektórych maszyn i zmianę tras szeregu produktów. W zależności od zdolności produkcyjnej, taka konwersja może trwać od kilkudziesięciu minut do jednej zmiany roboczej. Uniwersalne zakłady produkcyjne są często tworzone w celu przetwarzania prosa na proso i kukurydzy na zboża, które są mielone bez usuwania zarodków. Uniwersalne zakłady produkcyjne łączą w sobie stosunkowo proste technologie, dlatego są bardzo wydajne nawet przy niskiej produktywności, przy użyciu niewielkich urządzeń. Większość koncentratów spożywczych wytwarzana jest z grysu i mąki kukurydzianej. Ostatnio grys kukurydziany jest również wykorzystywany do produkcji piwa, ale do tego celu nadają się tylko grys i mąka wyselekcjonowane z zarodków. Technologia produkcji takich zbóż obejmuje dość złożone, rozgałęzione procesy wzbogacania, które można skutecznie wdrożyć tylko na urządzeniach przemysłowych. Wskazane jest stworzenie takiego schematu technologicznego, jeśli produkcja zboża w przedsiębiorstwie wynosi 50-60 ton dziennie. Przetwarzanie gryki na płatki zbożowe i owsa na płatki owsiane również wymaga wysoce wyspecjalizowanych technologii, ponieważ główne elementy technologiczne i wyposażenie są indywidualne dla każdej technologii. Wydajność przetwarzania gryki i owsa można osiągnąć tylko przy użyciu urządzeń przemysłowych o minimalnej wydajności 30 ton dziennie. Liczne próby wdrożenia tych technologii w miniprodukcjach zakończyły się niepowodzeniem. Linie do produkcji płatków zbożowych są zwykle włączane do zakładów produkcji zbóż omówionych powyżej jako końcowy etap przetwarzania. Takie linie pozwalają na produkcję płatków z różnych zbóż przy użyciu tego samego zestawu urządzeń, ale w praktyce w strukturze produkcji tych produktów dominują płatki owsiane. Należy zauważyć, że przetwarzanie gryki i owsa oraz produkcja płatków obejmuje procesy gotowania na parze i suszenia, które wymagają znacznego zużycia ciepła. W związku z tym wskazana jest budowa kotłowni parowej w takich zakładach, która może wytwarzać parę poprzez spalanie łuski gryki i owsa. Trendy w krajowym przetwórstwie zbóż są ograniczone przez krajowy rynek gotowych produktów. Oczywiste jest, że w przyszłości przemysł przetwórczy będzie ograniczony do 20-30 krajowych zakładów produkcyjnych wspieranych przez państwo lub dużych konsumentów. Jednocześnie nadal będzie istnieć wiele regionalnych zakładów produkcyjnych o wydajności do 100 ton dziennie, które znacznie przewyższają pierwszą grupę firm pod względem całkowitej wielkości przetwórstwa. Z punktu widzenia efektywności ekonomicznej wskazane jest organizowanie przetwórstwa zboża bliżej miejsc jego produkcji, gdzie czynsze są niższe, a koszty pracy niższe. Z reguły takie zakłady są skierowane do niezbyt odległych konsumentów miejskich. Biorąc pod uwagę stały wzrost kosztów transportu, tendencje te będą się nasilać. Tworzenie wydajnych i rentownych zakładów przetwórczych, biorąc pod uwagę ich złożoność techniczną i kapitałochłonność, jest dość przystępne zarówno dla indywidualnych przedsiębiorstw rolnych lub gospodarstw, jak i ogólnie dla przedsiębiorstw regionalnych. Dlatego zadaniem zdecydowanej większości firm przetwórczych będzie stanie się liderami regionalnymi, co jest zapewnione poprzez dalsze rozszerzanie rynku zbytu na ich produkty poprzez tworzenie następujących branż: makarony, piekarnictwo, koncentraty spożywcze, fast food itp. Poziom organizacyjny i techniczny takich przedsiębiorstw powinien zapewniać ścisłą minimalizację zużycia surowców i energii, manewrowanie w ramach kilku „silnych” linii produktów, terminowe reagowanie na zmiany popytu i szybkie wypełnianie nowych kategorii produktów. Zakłady przetwórstwa zboża są złożonymi konstrukcjami inżynieryjnymi i muszą być budowane zgodnie z wcześniej opracowanymi projektami. Poziom zadań technicznych, które należy rozwiązać w procesie tworzenia zakładu produkcyjnego, znacznie wykracza poza kompetencje nawet najbardziej wykwalifikowanych „operatorów”. Taka praca leży w gestii specjalistów, którzy posiadają dogłębną znajomość niezbędnego kompleksu wiedzy, w którym technologie produkcji mąki, zbóż i płatków są kluczowe. Działalność OLIS LLC opiera się na rozwoju technologii i produkcji urządzeń do przetwarzania ziarna. Kadra badawcza i inżynieryjna naszej firmy posiada specjalne wykształcenie podstawowe (w tym stopnie naukowe) w zakresie technologii mąki i zbóż oraz innych specjalności nauczanych w Instytucie Technologicznym Przemysłu Spożywczego im. Niektórzy z naszych pracowników rozpoczynali swoją karierę w zespołach badawczo-rozwojowych oraz w przedsiębiorstwach dawnego systemu produkcji chleba. Dziś posiadają oni znaczące doświadczenie badawcze i produkcyjne na poziomie przemysłowym. Młodzi pracownicy stawiali pierwsze praktyczne kroki w naszej firmie. Wyróżnia ich demokratyczne podejście do rozwiązywania problemów technicznych i ciągła potrzeba rewizji tradycyjnego podejścia. Trzon naszego zespołu projektowego i personelu produkcyjnego stanowią byli konstruktorzy obrabiarek, których wysoki profesjonalizm jest znany daleko poza Odessą.
* Zob. artykuł w numerze 4/2011, s. 50.
Opublikowano na podstawie materiałów miesięcznika teoretyczno-naukowo-praktycznego „Chleboprodukty” 5/2011, s. 38-39
